มาตรา 112 (หมิ่นประมาทกษัตริย์ฯ)

“กัลยา” พนักงานบริษัทเอกชนคนหนึ่งรู้ตัวอีกทีก็มีหมายเรียกไปถึงที่บ้านให้ต้องออกเดินทางไกลไปดินแดนใต้สุดของประเทศ เพราะมีคนที่ไม่เคยรู้จักกันมาก่อนไปแจ้งความต่อเธอไว้ที่นั่น

การปราศรัยของอานนท์ นำภา เมื่อ 3 สิงหาคม 2563 นำไปสู่ปรากฎการณ์ "รือเพดาน" ที่ประเด็นปัญหาแวดล้อมสถาบันพระมหากษัตริย์ถูกนำมาพูดในพื้นที่การชุมนุมอย่างเปิดเผย แต่นั่นก็แลกมาด้วยอิสรภาพของนักกิจกรรมหลายๆคน  

ประมวลกฎหมายอาญามาตรา 112 หรือที่รู้จักกันในอีกชื่อหนึ่งว่า “กฎหมายหมิ่นประมาทพระมหากษัตริย์ฯ” (lèse-majesté law) เป็นประเด็นหนึ่งที่ทำให้ประเทศไทยถูกวิพากษ์วิจารณ์จากทั้งองค์กรระหว่างประเทศและประเทศอื่นอยู่บ่อยครั้ง นอกจากปัญหาในตัวเนื้อหาของกฎหมายเอง เช่น อัตราโทษที่สูงเกินไปจนไม่ได้สัดส่วนกับความผิดและการไม่มีอัตราโทษขั้นต่ำ ไปจนถึงการไม่มีคำนิยามที่แน่นอนของคำว่า “ดูหมิ่น” นอกจากนี้ มาตรา 112 ยังมีปัญหาในการบังคับใช้ที่ถูกตีความอย่างไร้ขอบเขต และยังไม่สอดคล้องกับหลักสากลที่วางไว้ในกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพ

การที่ประชาชนทั่วไปเป็น “ผู้ริเริ่ม” กล่าวโทษให้ดำเนินคดีมาตรา 112 มากเกือบครึ่งของจำนวนคดีเท่าที่ยืนยันได้ ก็สะท้อนว่าปรากฎการณ์ “ทะลุเพดาน” ที่เกิดขึ้นสร้างความรู้สึก “ไม่มั่นคงปลอดภัย” ให้ประชาชนส่วนหนึ่งจนพวกเขาเหล่านั้นเลือกที่จะลุกขึ้นมาทำอะไรบางอย่าง  

เกียรติชัยหรือ “บิ๊ก” นักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และสมาชิกแนวร่วมธรรมศาสตร์และการชุมนุมปรากฎตัวที่ศาลหลังกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคมขอให้ศาลสั่งให้ลบภาพและข้อความบนทวิตเตอร์ที่เขาวิจารณ์การแต่งตัวของพระมหากษัตริย์

การเกิดขึ้นของคดีมาตรา 112 กลับดูจะมีความสัมพันธ์อยู่ไม่น้อยกับสถานการณ์ทางการเมือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งตั้งแต่ช่วงการรัฐประหาร 2549 เป็นต้นมา เมื่อสถานการณ์ความขัดแย้งทางการเมืองทวีความเข้มข้นหรือตึงเครียดขึ้น การชุมนุมประท้วง การแสดงความคิดเห็นในประเด็นสถาบันพระมหากษัตริย์ก็จะตามมา และนำมาซึ่งปริมาณคดีความ

รายชื่อผู้ถูกตั้งข้อหาหมิ่นประมาทพระมหากษัตริย์ ก่อนรัฐประหาร 2557

จากการติดตามสังเกตการณ์การดำเนินคดี ตั้งแต่ในชั้นจับกุมตัว การตั้งข้อกล่าวหา การสอบสวนโดยตำรวจ การพิจารณาคดีโดยอัยการ และการพิจารณาคดีโดยศาล พบว่าผู้ถูกกล่าวหาได้รับสิทธิตามที่กฎหมายระบุเอาไว้ ‘บ้าง’ แต่สิทธิหลายประการก็อยู่ในลักษณะ ‘ได้บ้างไม่ได้บ้าง’ ขึ้นอยู่กับลักษณะของคดีและบรรยากาศทางการเมืองแต่ละช่วงเวลา

มาตรา 112 เป็นข้อหาที่อยู่ในหมวดความผิดต่อพระมหากษัตริย์ฯ ซึ่งเป็น “ความผิดต่อแผ่นดิน” ความผิดในประเภทนี้คดีอาจริเริ่มขึ้นโดยใครก็ได้ที่พบเห็นการกระทำและนำเรื่องไปบอกกับตำรวจที่มีอำนาจหน้าที่ได้