วาระสี่ปีของสภาผู้แทนราษฎรเป็นที่เข้าใจของประชาชนด้วยทั่วไป ว่าเมื่อครบระยะเวลาสี่ปีแล้วจะต้องมีการเลือกตั้งใหม่ อย่างไรก็ตาม การกำหนดวันเลือกตั้งในการปกครองระบบรัฐสภาก็ไม่ได้มีความแน่นอนและการรันตีว่าเมื่อครบสี่ปีแล้วจะมีการเลือกตั้ง เพราะยังมีอำนาจของนายกรัฐมนตรีในการยุบสภาผู้แทนฯ ที่อาจทำให้การเลือกตั้งเร็วขึ้นหรือช้าลงได้อีก
ภายใต้รัฐธรรมนูญ 2560 การกำหนดการเลือกตั้งว่าจะเกิดขึ้นเมื่อไร และจะเลือกตั้งช้าหรือจะเร็วเกิดขึ้นภายใต้เงื่อนไขสองประการ คือ กรณีครบวาระสภาผู้แทนราษฎร และกรณีนายกรัฐมนตรียุบสภาผู้แทนราษฎร โดยทั้งสองเงื่อนไขแตกต่างกันดังนี้
วันเลือกตั้งในกรณีครบวาระสภาผู้แทนฯ
รัฐธรรมนูญ 2560 มาตรา 102 กำหนดว่า “เมื่ออายุของสภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุดลง พระมหากษัตริย์จะได้ทรงตราพระราชกฤษฎีกาให้มีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรใหม่ เป็นการเลือกตั้งทั่วไปภายในสี่สิบห้าวัน นับแต่วันที่สภาผู้แทนราษฎรสิ้นสุด…”
ขณะที่ พ.ร.ป.ว่าด้วยการเลือกตั้ง ส.ส. พ.ศ. 2561 มาตรา 12 กำหนดว่า “ภายในห้าวันนับตั้งแต่วันที่พระราชกฤษฎีกาให้มีการเลือกตั้งทั่วไปบังคับใช้” ให้คณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) กำหนดวันเลือกตั้งโดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา
ตัวอย่าง ในกรณีสภาผู้แทนราษฎรชุดที่มาจากการเลือกตั้งเมื่อวันที่ 24 มีนาคม 2562 อยู่จนครบวาระสี่ปี ซึ่งวันครบวาระจะตรงกับวันที่ 23 มีนาคม 2566 ดังนั้นเมื่อสภาครบวาระ กกต.จะต้องกำหนดวันเลือกตั้งภายในห้าวันหลังจากสภาครบวาระ คือ ตั้งแต่วันที่ 24 – 28 มีนาคม 2566 โดย กกต. ต้องเลือกวันใดวันหนึ่งภายใน 45 วันหลังจากวันที่สภาสิ้นสุดเป็นวันเลือกตั้ง ซึ่งวันดังกล่าวต้องไม่เกินวันอาทิตย์ที่ 7 พฤษภาคม 2556 ทั้งนี้โดยธรรมเนียมทั่วไป กกต.จะเลือกวันอาทิตย์เป็นวันเลือกตั้ง
กรอบระยะเวลาการเลือกตั้งกรณีสภาผู้แทนฯ อยู่ครบวาระ
อาทิตย์ | จันทร์ | อังคาร | พุธ | พฤหัสบดี | ศุกร์ | เสาร์ | ปี 2566 |
23 (ครบวาระ) | 24 (สภาฯ สิ้นสุด) | 25 | มีนาคม | ||||
26 | 27 | 28 (ประกาศ วันเลือกตั้ง) | 29 | 30 | 31 | ||
1 | เมษายน | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | |
30 | |||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | พฤษภาคม | |
7 (ครบ 45 วัน) | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
วันเลือกตั้งในกรณีนายกฯ ยุบสภาฯ
การกำหนดวันเลือกตั้งในกรณีนายกรัฐมนตรียุบสภาผู้แทนฯ รัฐธรรมนูญ 2560 มาตรา 103 กำหนดว่า เมื่อมีพระราชกฤษฎีกาให้ยุบสภาฯ ให้ กกต. ประกาศกำหนดวันเลือกตั้งทั่วไปในราชกิจจานุเบกษาภายในห้าวันนับแต่วันที่พระราชกฤษฎีกายุบสภาฯ โดยกรอบระยะเวลาในการกำหนดวันเลือกตั้งต้องไม่น้อยกว่า 45 วันแต่ไม่เกิน 60 วัน นับแต่วันที่พระราชกฤษฎีกาดังกล่าวใช้บังคับ
จะเห็นได้ว่า หากมีการยุบสภาฯ กรอบระยะเวลาในการกำหนดเลือกตั้งของ กกต.จะขยายจากกรณีครบวาระที่กำหนดภายใน 45 วัน เป็นไม่น้อยกว่า 45 วัน แต่ไม่เกิน 60 วัน
ด้วยเหตุนี้ หากพลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี ตัดสินใจยุบสภาฯ ในช่วงใกล้ครบอายุของสภาผู้แทนฯ คือระหว่างวันที่ 8 – 23 มีนาคม 2566 จะทำให้กรอบระยะเวลาในการกำหนดวันเลือกตั้งจะเกินวันอาทิตย์ที่ 7 พฤษภาคม 2566 ซึ่งเป็นวันสุดท้ายที่จะกำหนดเป็นวันเลือกตั้งในกรณีสภาอยู่ครบวาระ
ทั้งนี้ หากพลเอกประยุทธ์ ตัดสินใจยุบสภาฯ ในวันสุดท้ายของสภาผู้แทนฯ คือวันที่ 23 มีนาคม 2566 จะทำให้กรอบระยะเวลาในการกำหนดวันเลือกตั้งจะไปสิ้นสุดในวันอังคารที่ 23 พฤษภาคม 2566 ดังนั้นถ้าหากใช้วิธีนี้ วันเลือกตั้งอย่างช้าที่สุดก็น่าจะเกิดขึ้นในวันอาทิตย์ที่ 21 พฤษภาคม 2566
กรอบระยะเวลาการเลือกตั้งกรณียุบสภาวันสุดท้ายของสภาผู้แทนฯ
อาทิตย์ | จันทร์ | อังคาร | พุธ | พฤหัสบดี | ศุกร์ | เสาร์ | ปี 2566 |
8 | 9 | 10 | 11 | มีนาคม | |||
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 (ยุบสภา) | 24 | 25 | |
26 | 27 (ประกาศ วันเลือกตั้ง) | 28 | 29 | 30 | 31 | ||
1 | เมษายน | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | |
30 | |||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | พฤกษาคม | |
7 | 8 (ครบ 45 วัน) | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | |
21 | 22 | 23 (ครบ 60 วัน) |
อย่างไรก็ตาม ด้วยเหตุที่การยุบสภาฯ สามารถทำได้ตลอดเวลาตามที่นายกฯ ต้องการ ทำให้การเลือกตั้งสามารถเร็วขึ้นกว่ากรณีครบวาระ หรือการไปยุบสภาฯ ในช่วงใกล้ครบวาระก็ได้
ดังนั้นหากเชื่อกันว่าจะมีการยุบสภาฯ หลังการจัดประชุมเอเปค ซึ่งจะเกิดขึ้นในวันที่ 18 – 19 พฤศจิกายน 2565 ก็จะทำให้การเลือกตั้งเกิดเร็วขึ้นได้อีก
สมมุติว่า พลเอกประยุทธ์ ยุบสภาฯ หลังจบเอเปค โดยเลือกวันที่ 1 ธันวาคม 2565 เป็นวันยุบสภาฯ กกต. ก็จะต้องกำหนดวันเลือกตั้งภายในกรอบระยะเวลา 45 – 60 วัน นับจากที่มีการยุบสภาฯ ซึ่งวันเลือกตั้งจะต้องอยู่ระหว่างวันที่ 14 – 29 มกราคม 2566 โดยวันอาทิตย์ของช่วงระยะเวลาดังกล่าวจะมีโอกาสเป็นวันเลือกตั้งในกรณีนี้
กรอบระยะเวลาการเลือกตั้งกรณียุบสภาหลังการประชุมเอเปค
อาทิตย์ | จันทร์ | อังคาร | พุธ | พฤหัสบดี | ศุกร์ | เสาร์ | เดือน |
1 (ยุบสภา) | 2 | 3 | ธันวาคม 2565 | ||||
4 | 5 (ประกาศ วันเลือกตั้ง) | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | มกราคม 2566 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 (ครบ 45 วัน) | |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | |
29 (ครบ 60 วัน) | 30 | 31 |