การอดอาหารเป็นหนึ่งในวิธีการต่อสู้ของการนักกิจกรรมทางการเมืองระหว่างถูกคุมขังในคดีทางการเมือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในคดีมาตรา 112 ย้อนกลับไปในเดือนกุมภาพันธ์ 2564 บรรดานักกิจกรรมทางการเมืองเริ่มทยอยไม่ได้รับการประกันตัวและถูกคุมขังระหว่างการพิจารณาคดี เพนกวิน-พริษฐ์ ชิวารักษ์ แกนนำราษฎรเป็นคนแรกที่นำยุทธวิธีการอดอาหารมาใช้ต่อสู้เพื่อเรียกร้องสิทธิการประกันตัว ตามด้วยการอดอาหารของเพื่อน ๆที่ถูกคุมขังในเรือนจำ เช่น พรชัย วิมลศุภวงศ์ และรุ้ง-ปนัสยา สิทธิจิรวัฒนกุล
การอดอาหารในปี 2564 เรียกได้ว่า เป็นปีที่มีความเคลื่อนไหวอย่างหลากหลาย ไม่เพียงนักโทษการเมืองที่อดอาหาร นักกิจกรรมนอกเรือนจำก็ร่วมอดอาหารไปด้วย เช่น เลิศศักดิ์ คำคงศักดิ์ จากกลุ่ม People Go และบัสบาส มงคล ถิระโคตร นักกิจกรรมจากเชียงรายที่มาปักหลักอดอาหารกับเพื่อนที่ด้านหน้าศาลอาญา มีกิจกรรมเรียกร้องให้ปล่อยตัวนักกิจกรรมการทางเมืองที่ถูกคุมขังระหว่างการพิจารณา ไม่ว่าจะยืนหยุดขังด้านหน้าศาลฎีกา ศาลอาญาและในพื้นที่ต่างจังหวัด และการรวบรวมรายชื่อภายใต้แคมเปญ “ราชอยุติธรรม” ท้ายที่สุดในเดือนพฤษภาคม 2564 บรรดาผู้ถูกคุมขังจากการใช้เสรีภาพการแสดงออกทยอยได้รับการปล่อยตัวชั่วคราว ในปีดังกล่าวมีผู้ต้องขังทางการเมืองอดอาหารรวมแปดคน โดยเพนกวินเป็นผู้ที่อดอาหารยาวนานที่สุดคือ 58 วัน
ปี 2565 มีนักกิจกรรมสี่คนถูกปฏิเสธสิทธิการประกันตัวและเริ่มต้นอดอาหารเพื่อเรียกร้องสิทธิการประกันตัว เช่น ตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์ บุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม และใบปอ-ณัฐนิช ดวงมุสิทธิ์ โดยมีแนวโน้มระยะเวลาการอดอาหารที่ยาวนาน เห็นได้จากการอดอาหารของบุ้งและใบปอที่ใช้เวลา 63 วันจึงจะได้รับสิทธิการประกันตัว ขณะที่การเคลื่อนไหวด้านนอกเรือนจำยังมีให้เห็นเช่น การยืนหยุดทรราชที่จังหวัดเชียงใหม่
ปี 2566 เป็นปีที่การอดอาหารถูกนำถกเถียงในระหว่างการประชุมสภาผู้แทนราษฎร สืบเนื่องจากการอดอาหารของตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์และแบม อรวรรณ ภู่พงษ์ เรียกร้องให้ปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม ยุติการดำเนินความกับประชาชนที่ใช้สิทธิเสรีภาพ และพรรคการเมืองต้องเสนอนโยบายเพื่อประกันสิทธิเสรีภาพ และการมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน โดยการยกเลิก มาตรา 112 และมาตรา 116 ต่อมาวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2566 ฝ่ายค้านเสนอญัตติด่วนเรื่องการอดอาหาร โดยมีการเสนอแนวทางออก เช่น การคืนสิทธิการประกันตัว การนิรโทษกรรมและการปฏิรูปกฎหมาย
ปี 2567 กลายเป็นปีแห่งการสูญเสีย วันที่ 26 มกราคม 2567 ศาลอาญากรุงเทพใต้สั่งจำคุกบุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม สมาชิกทะลุวังในคดีละเมิดอำนาจศาลหนึ่งเดือนและสั่งถอนสัญญาประกันในคดีมาตรา 112 จากการทำโพลขบวนเสด็จเมื่อวันที่ 8 กุมภาพันธ์ 2565 กรณีเข้าร่วมชุมนุมและพ่นสีหน้ากระทรวงวัฒนธรรมเมื่อวันที่ 6 สิงหาคม 2566 หลังเข้าเรือนจำวันถัดมา (วันที่ 27 มกราคม 2567) บุ้งประกาศอดอาหารเพื่อเรียกร้องให้มีการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรม และจะต้องไม่มีใครติดคุกเพราะเห็นต่างทางการเมือง เช้าวันที่ 14 พฤษภาคม 2567 ระหว่างรักษาตัวที่โรงพยาบาลราชทัณฑ์บุ้งหมดสติและถูกส่งตัวมาที่โรงพยาบาลธรรมศาสตร์ เฉลิมพระเกียรติและถูกประกาศว่า เสียชีวิตที่นั่น
ปี 2568 ขนุน-สิรภพ พุ่มพึ่งพุทธ เป็นนักโทษการเมืองคนแรกของปีที่ประกาศอดอาหาร วันที่ 25 มีนาคม 2567 ศาลอาญากรุงเทพใต้พิพากษาจำคุกสองปีในคดีมาตรา 112 จากการปราศรัยเมื่อวันที่18 พฤศจิกายน 2563 และไม่ได้รับการประกันตัวแต่นั้น เขายื่นคำร้องของปล่อยตัวชั่วคราวมาแล้ว 14 ครั้งแต่ศาลยกทุกคำร้อง วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2568 เขาจึงประกาศอดอาหารเพื่อประท้วงที่ไม่ได้รับสิทธิการประกันตัว
ภาพรวมของการอดอาหารระหว่างปี 2564-2568 มีผู้อดอาหารอย่างน้อย 19 คนในจำนวนนี้ เสียชีวิต 1 คน แต่ละปีมีจำนวนผู้อดอาหารน้อยลง จากปี 2564 ที่มีจำนวนผู้อดอาหารแปดคน ลดเหลือสี่คนในระหว่างปี 2565-2567 ขณะที่การอดอาหารแต่ละครั้งยาวนานขึ้นจากปี 2564 ผู้ที่อดอาหารนานที่สุดคือ เพนกวินเป็นระยะเวลา 58 วัน ปี 2565 ผู้ที่อดอาหารยาวนานที่สุดคือบุ้งและใบปอ-ณัฐนิช ดวงมุสิทธิ์ เป็นระยะเวลา 63 วัน ปี 2566 ผู้ที่อดอาหารนานที่สุดคือ ตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์และแบม-อรวรรณ ภู่พงษ์ เป็นระยะเวลา 53 วัน ปี 2567 ผู้ที่อดอาหารมากที่สุดคือ บุ้งที่ 109 วัน จำนวนวันอาจตีความได้ว่า การอดอาหารเพื่อเรียกร้องสิทธิการประกันตัวต้องใช้เวลายาวนานขึ้นจึงจะบรรลุเป้าหมายในเรื่องของสิทธิการประกันตัว แต่ก็ต้องแลกมาด้วยสุขภาพที่ถดถอย อย่างไรก็ตามความยาวนานในการอดอาหารก็ไม่ได้นำมาซึ่งสิทธิประกันตัวทุกกรณืไป
สถิติการอดอาหารของผู้ต้องขังทางการเมือง
| ปี | จำนวนผู้อดอาหาร | จำนวนครั้งของการอดอาหาร | จำนวนวันรวม | จำนวนวันมากที่สุด |
| 2564 | 8 | 11 | 193 | 58 |
| 2565 | 4 | 5 | 222 | 63 |
| 2566 | 4 | 5 | 229 | 53 |
| 2567 | 4 | 4 | – | 109 |
| 2568 | 1 | 1 | 8 | 8 |
| รวม | 19 | 24 | – | – |
ผู้ต้องขังทางการเมืองที่มีอดอาหารหลายครั้ง
| ชื่อและนามสกุล | จำนวนครั้ง | รวมระยะเวลา | ปี |
| ฟ้า-พรหมศร วีระธรรมจารี | 3 | 43 | 2564 |
| ตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์ | 3 | – | 2565, 2566, 2567 |
| แซม สาแมท | 2 | 15 | 2564 |
| บุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม | 2 | 172 | 2565, 2567 |
| แฟรงค์-ณัฐนนท์ ไชยมหาบุตร | 2 | 88 | 2564, 2567 |
รายละเอียดการอดอาหารของผู้ต้องขังทางการเมืองแบ่งแยกตามปี
ปี 2564
- เพนกวิน-พริษฐ์ ชิวารักษ์: วันที่ 15 มีนาคม – วันที่ 11 พฤษภาคม 2564 คิดเป็นระยะเวลา 58 วัน
- ฟ้า-พรหมศร วีระธรรมจารี:
- วันที่ 18 มีนาคม – วันที่ 5 เมษายน 2564 เป็นระยะเวลา 19 วัน
- วันที่ 26 เมษายน – วันที่ 10 พฤษภาคม 2564 เป็นระยะเวลา 15 วัน
- วันที่ 15 สิงหาคม – วันที่ 23 สิงหาคม 2564 เป็นระยะเวลาเก้าวัน
- พรชัย วิมลศุภวงศ์ : วันที่ 26 มีนาคม – วันที่ 29 มีนาคม 2564 เป็นระยะเวลาสี่วัน
- รุ้ง-ปนัสยา สิทธิจิรวัฒนกุล: วันที่ 31 มีนาคม – วันที่ 6 พฤษภาคม 2564 เป็นระยะเวลา 37 วัน
- แฟรงค์ ณัฐนนท์ ไชยมหาบุตร: วันที่ 24 เมษายน – วันที่ 15 พฤษภาคม 2564 คิดเป็นระยะเวลา 22 วัน
- แซม สาแมท:
- วันที่ 17-22 มิถุนายน 2565 เป็นระยะเวลาหกวัน
- วันที่ 15-23 สิงหาคม 2564 เป็นระยะเวลาเก้าวัน
- ฮิวโก้-สิริชัย นาถึง: วันที่ 15-23 สิงหาคม 2564 เป็นระยะเวลาเก้าวัน
- ตี้-วรรณวลี ธรรมสัตยา: วันที่ 3-7 พฤษภาคม 2564 เป็นระยะเวลาห้าวัน
ปี 2565
- ตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์: วันที่ 20 เมษายน- วันที่ 26 พฤษภาคม 2565 เป็นระยะเวลา 37 วัน
- เก็ท-โสภณ สุรฤทธิ์ธำรง: วันที่ 5-24 พฤษภาคม 2565 เป็นระยะเวลา 20 วัน
- คิม-ธีรวิทย์: วันที่ 18 มิถุนายน – วันที่ 26 กรกฎาคม 2565 เป็นระยะเวลา 39 วัน
- บุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม: วันที่ 2 มิถุนายน – วันที่ 4 สิงหาคม 2565 เป็นระยะเวลา 63 วัน
- ใบปอ-ณัฐนิช ดวงมุสิทธิ์: วันที่ 2 มิถุนายน – วันที่ 4 สิงหาคม 2565 เป็นระยะเวลา 63 วัน
ปี 2566
- ตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์: วันที่ 18 มกราคม – วันที่ 11 มีนาคม 2566 เป็นระยะเวลา 53 วัน
- แบม-อรวรรณ ภู่พงษ์: วันที่ 18 มกราคม – วันที่ 11 มีนาคม 2566 เป็นระยะเวลา 53 วัน
- สิทธิโชค เศรษฐเศวต: วันที่ 17 มกราคม – วันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2566 เป็นระยะเวลา 25 วัน
- เวหา แสนชนชนะศึก: วันที่ 23 สิงหาคม – วันที่ 12 ตุลาคม 2566 นับเป็นระยะเวลา 51 วัน
- วารุณี: อดอาหารประท้วงตั้งแต่วันที่ 21 สิงหาคม – วันที่ 6 ตุลาคม 2566 นับเป็นระยะเวลา 47 วัน
ปี 2567
- บุ้ง-เนติพร เสน่ห์สังคม : วันที่ 27 มกราคม – วันที่ 14 พฤษภาคม 2567 เป็นระยะเวลา 109 วัน
- ตะวัน-ทานตะวัน ตัวตุลานนท์ : วันที่ 14 กุมภาพันธ์ – ไม่มีวันที่หยุดอดอาหารชัดเจน
- แฟรงค์-ณัฐนนท์ ไชยมหาบุตร: วันที่ 14 กุมภาพันธ์ – ไม่มีวันที่หยุดอดอาหารชัดเจน
- บัสบาส-มงคล ถิระโคตร : วันที่ 27 กุมภาพันธ์ – วันที่ 24 เมษายน 2567 เป็นระยะเวลา 58 วัน
ปี 2568
- ขนุน-สิรภพ พุ่มพึ่งพุทธ : วันที่ 21 กุมภาพันธ์ – วันที่ 28 กุมภาพันธ์ 2568 เป็นระยะเวลาแปดวัน
