ทำความรู้จักกับร่างกฎหมายป้องกัน “คดีปิดปาก” ใครฟ้องมั่วอาจต้องจ่ายค่าเสียหาย

23 มกราคม 2568 กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพจัดเวทีประชุมรับฟังความคิดเห็นต่อร่างพระราชบัญญัติป้องกันการดำเนินคดีเชิงยุทธศาสตร์เพื่อระงับการมีส่วนร่วมของสาธารณชน พ.ศ. …. (ร่างกฎหมายป้องกันฟ้องปิดปากฯ) ซึ่งเป็นการจัดขึ้นครั้งที่ห้า ก่อนหน้านี้มีการเปิดรับฟังความคิดเห็นไลน์จากทั่วทุกภูมิภาคมาแล้ว ก่อนจะเสนอเข้าสู่การพิจารณาของรัฐสภา ชวนทำความรู้จักกับร่างกฎหมายป้องกันการปิดปากครั้งนี้กันว่าสำคัญยังไง มีเนื้อหาอะไรบ้าง

ที่มาของร่างกฎหมายฉบับนี้ ปัจจุบันพบปัญหาการดำเนินคดีจำนวนมากที่เกี่ยวข้องกับสิทธิเสรีภาพในการแสดงออก ซึ่งถือว่าเป็นหนึ่งในหลักการสำคัญทางกระบวนการประชาธิปไตย โดยมีการดำเนินคดีจำนวนมากที่ขัดต่อหลักสิทธิเสรีภาพที่ได้รับรองในรัฐธรรมนูญ ทั้งเสรีภาพในการแสดงออก เสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบและปราศจากอาวุธ และสิทธิที่จะเสนอเรื่องราวร้่องทุกข์ต่อรัฐ

การดำเนินคดีจากการใช้สิทธิและเสรีภาพเหล่านี้สร้างผลกระทบต่อประชาชนอย่างชัดเจน เช่น ทำให้เสียค่าใช้จ่ายและเวลาจำนวนมาก เป็นการคุกคามประชาชน สร้างความกลัวและบั่นทอนแรงจูงใจที่จะรักษาสิทธิ์เพื่อรักษาประโยชน์สาธารณะ 

สาระสำคัญของกฎหมายคืออะไร?

ใจความสำคัญของร่างกฎหมายป้องกันฟ้องปิดปากฯ เพื่อทำให้ปัญหาการกล่าวหาหรือฟ้องร้องดำเนินคดีกับประชาชนทำได้ยาก และยุติลงได้เร็วขึ้น โดยการกระทำที่เข้าข่ายลักษณะการฟ้องคดีเพื่อปิดปากจะต้องมีลักษณะสี่ประการ ได้แก่

• เสรีภาพในการแสดงออก
• สิทธิเสนอเรื่องราวร้องทุกข์ต่อรัฐ
• เสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบและปราศจากอาวุธ 
• เรื่องที่เป็นประโยชน์สาธารณะ 

ข้อเสนอการแก้ไขกฎหมายในครั้งนี้ จะเป็นการปรับแก้ประมวลกฎหมายหลักทั้งสี่ฉบับ ได้แก่ ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ประมวลกฎหมายอาญา ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่งและประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา เพื่อให้สามารถเป็นกรณีศึกษาแก่นักศึกษาต่อไปได้

หมวดแพ่งและพาณิชย์ 

1. เติมนิยาม “เรื่องที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ”

ร่างกฎหมายป้องกันฟ้องปิดปากฯ เสนอให้เติมเนื้อหานิยามของคำว่า “เรื่องที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ” เข้าไปเพื่อให้ความหมายสำหรับการตีความและให้เป็นประโยชน์ในการพิจารณา นิยามนี้ให้ความหมายว่า

“ ‘เรื่องที่เป็นประโยชน์สาธารณะ’ หมายความถึงการติดตามตรวจสอบการทุจริตในภาครัฐ การคุ้มครองผู้บริโภคเป็นส่วนรวม การอนุรักษ์หรือการบํารุงรักษาทรัพยากรธรรมชาติหรือสิ่งแวดล้อม การละเมิดสิทธิของประชาชนในวงกว้าง หรือเรื่องอื่นใดที่เกี่ยวกับประโยชน์ของประชาชนในวงกว้างที่ส่งผลกระทบต่อสวัสดิภาพหรือความเป็นอยู่ของประชาชน หรือที่ประชาชนเห็นว่ามีความสําคัญ ”

2. หากสิ่งที่พูดหรือเผยแพร่ไม่เป็นความจริงแต่เป็นประโยชน์สาธารณะไม่ต้องจ่ายค่าชดเชยความเสียหาย

หลักการที่เป็นอยู่เดิมในการพิจารณาคดีแพ่งในข้อหาหมิ่นประมาท แตกต่างกับการพิจารณาคดีอาญาตรงที่ว่า ผู้ถูกกล่าวหามีสิทธิพิสูจน์ว่าสิ่งที่ตัวเองพูดนั้นเป็นความจริง หากพิสูจน์ได้ว่าเป็นความจริงแล้วจะไม่ถือว่าเข้าข่ายความผิดเลย ซึ่งหากเป็นคดีอาญาแม้จะเป็นความจริงก็ยังอาจเป็นความผิดได้อยู่ 

ในร่างกฎหมายนี้เสนอเติมเนื้อหาเข้าไปด้วยว่า สำหรับคดีแพ่งหากมีการเผยแพร่ข้อมูลออกไปในเรื่องไม่เป็นความจริง ในเรื่องที่เป็นประโยชน์กับสาธารณะ ถ้าผู้ถูกกล่าวหาไม่ได้รู้ว่าไม่เป็นความจริง ก็ไม่ต้องจ่ายค่าชดเชยความเสียหายใดๆ 

3. สามารถยื่นต่อศาลให้พิจารณาได้หากเข้าข่ายฟ้องปิดปาก

ในร่างกฎหมายนี้ หากคดีได้เข้าสู่ชั้นศาลแล้วจำเลยรู้สึกว่าคดีนี้อาจเป็นการฟ้องปิดปาก จำเลยสามารถยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อให้ยุติคดีได้ใน 60 วันหลังจากรับสำเนาคำฟ้อง เมื่อศาลรับคำร้องแล้วจะต้องชะลอการพิจารณาคดีนั้นๆ ออกไปก่อนจนกว่าศาลจะมีคำสั่งเกี่ยวกับ ซึ่งต้องพิจารณาภายใน 30 วัน

หากศาลเห็นว่าคดีนี้คือการฟ้องปิดปากจริง ศาลมีอำนาจสั่งให้ยุติคดีได้ อีกทั้งยังอาจสั่งให้ฝั่งโจทก์จ่ายค่าเสียหายแก่จำเลยเชิงลงโทษได้ ศาลเองต้องคำนึงว่าต้องทำให้โจทก์ไม่สามารถฟ้องร้องคดีใหม่ได้อีก

หากในกรณีที่พิจารณาแล้วว่าไม่เข้าข่ายการฟ้องปิดปาก ศาลก็มีอำนาจให้คดีนั้นเดินหน้าต่อไปได้ อีกทั้งหากพบว่าการยื่นคำร้องของจำเลยเป็นการยืดอายุคดีความออกไป ก็สามารถสั่งให้จำเลยจ่ายค่าเสียหายให้โจทก์ได้ด้วย

หมวดอาญา

1. นิยาม “เรื่องที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ” เหมือนคดีแพ่ง

ร่างกฎหมายป้องกันฟ้องปิดปากฯ เสนอให้ใส่นิยามความหมายของ “เรื่องที่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ” เข้าไปในประมวลกฎหมายอาญา โดยมีเนื้อหาสาระเหมือนกับนิยามความหมายของฝั่งแพ่งทุกประการ

2. เรื่องที่เป็นประโยชน์สาธารณะ ไม่เท่ากับ หมิ่นประมาท

ร่างกฎหมายนี้เสนอการแก้ไขเพิ่มเติมประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 329 ซึ่งเป็นข้อยกเว้นของการกระทำที่ไม่เป็นความผิดฐานหมิ่นประมาท เพิ่ม (5) ในเรื่องที่เป็นประโยชน์สาธารณะ เพิ่มเติมจากข้อยกเว้นที่มีอยู่เดิมทั้งการป้องกันตนหรือผู้มีส่วนได้เสีย ในฐานะเจ้าพนักงานปฏิบัติตามหน้าที่ ติชมด้วยความเป็นธรรมและแจ้งข่าวด้วยความเป็นธรรมในเรื่องที่เปิดเผยโดยศาลและที่ประชุม 

และแก้ไขมาตรา 330 หากกรณีเข้าข่ายหมิ่นประมาท ผู้ถูกร้องพิสูจน์ได้ว่าสิ่งที่พูดนั้นเป็นเรื่องจริงและเป็นประโยชน์สาธารณะ จากเดิมถือว่าเป็นความผิดแต่ไม่ต้องรับโทษ เปลี่ยนเป็น ถือว่าไม่มีความผิดทางอาญาเลย

3. ชั้นการพิจารณากลั่นกรองทุกชั้นกระบวนการ หากเกิดการฟ้องปิดปากสั่งยุติได้

ส่วนของกระบวนการพิจารณาคดี ในกรณีของการฟ้องปิดปาก ร่างกฎหมายนี้วางระบบการดูแลคุ้มครองทั้งชั้นสอบสวน อัยการและชั้นศาล มีรายละเอียดดังต่อไปนี้

ชั้นสอบสวน: หากตำรวจพบว่ามีการร้องทุกข์เพื่อฟ้องปิดปาก ให้ทำการรวบรวมเอกสาร พยานหลักฐานเสนอต่อชั้นอัยการ หากผู้ต้องหาถูกควบคุมตัวก็ให้ปล่อยตัวแบบไม่มีหลักประกัน ส่วนถ้าพบว่า มีการร้องทุกข์คดีเดียวกันหลายพื้นที่หรือดำเนินคดีในพื้นที่ที่ไม่เกี่ยวข้องกับคดีหรือผู้ต้องหาไม่ได้มีภูมิลำเนา ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่า เป็นการฟ้องปิดปาก

ชั้นอัยการ: เมื่อคำร้องเดินทางมาถึงอัยการ ถ้าพบว่าเป็นการฟ้องปิดปาก ให้อัยการตรวจสอบประเด็นนี้ก่อนการพิจารณาสั่งคดี ถ้าพบว่า ผู้ต้องหาถูกฟ้องปิดปากจริง อัยการมีอำนาจสั่งให้ยุติคดีได้ แต่ถ้าไม่เข้าข่ายก็สั่งดำเนินคดีต่อไปยังชั้นศาล 

ชั้นศาล: ในขั้นนี้จำเลยมีสิทธิ์แถลงต่อศาลได้ ถ้าฝั่งตนรู้สึกว่าเข้าข่ายถูกฟ้องปิดปาก ศาลต้องพิจารณาเรื่องนี้ก่อนการไต่สวนคดี ในการพิจารณานี้ศาลอาจเรียกบุคคล เอกสารหรือพยานวัตถุมาเพื่อประกอบการพิจารณา ซึ่งมีระยะเวลาภายใน 30 วัน

หากศาลเห็นว่าคดีนี้เป็นการฟ้องปิดปากจริง ศาลมีอำนาจให้ยุติคดีได้ อีกทั้งยังอาจสั่งให้ฝั่งโจทก์จ่ายค่าเสียหายแก่จำเลยเชิงลงโทษได้ ศาลต้องคำนึงว่าต้องไม่ให้โจทก์ฟ้องร้องคดีใหม่ได้อีกแต่หากพิจารณาแล้วว่าไม่เข้าข่ายการฟ้องปิดปาก ศาลก็มีอำนาจให้คดีนั้นเดินหน้าต่อไป

ทั้งหมดนี้เป็นภาพรวมของร่างกฎหมายป้องกันการฟ้องปิดปาก หากใครสนใจเนื้อหารายละเอียดเพิ่มเติม สามารถอ่านต่อได้ตามเอกสารแนบ 

ขั้นต่อไปของร่างกฎหมายนี้กรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพจะรวบรวมข้อคิดเห็นจากทั้งห้าภูมิภาคมาปรับปรุงร่างและเตรียมเสนอกฎหมายเข้าสู่รัฐสภาต่อไป